هگمتانه، گروه محله ما - راضیه مهری: مهم‌ترین عنصر شهری پس از مجموعه بازار و مرکزیت شهر از زمان‌های قدیم تاکنون، محلات شهر همدان بوده است که به لحاظ شکلی و فضایی بر گرداگرد مرکز شهر، بازار، مسجد جامع، سراها، کاروانسراها و... با فاصله‌ای از 800 تا 1500 متر شکل گرفته بودند که هنوز هم قسمت‌هایی از این محلات و مراکز آنها بر چهره شهر قامتی استوار دارند.

شهر همدان از گذشته‌های دور دارای بافت و ساختار ارزشمندی بوده که طی گذشت زمان دچار تحولاتی شده است. محلات قدیم شهر همدان گویای تاریخ و فرهنگ آن شهر هستند که نقش مهمی در حفظ هویت تاریخی کهن شهر همدان دارند.

بر اساس متون تاریخی شهر همدان دارای حداقل 85 محله بوده است که تعدادی از آنها با گسترش ساخت و ساز و خیابان کشی‌ها تخریب شده و امروز تنها برخی از آنها دارای بافت و هویت قدیم محله هستند.

یکی از محلات قدیمی و معروف همدان که با احداث بلوار آیت‌ا... کاشانی و آپارتمان سازی‌های اخیر در دو طرف آن تقریبا چیزی از آن باقی نمانده، محله قاشق تراشان و یا به گویش همدانی محله قاشق تراشا است که در گذشته از یک سو در مجاورت کوچه اسپرون کوب‌ها و از سوی دیگر به کوچه میرزالطف الله می‌پیوسته است.

اسپرون کوب‌ها نقطه اتصال محله قاشق تراشان و کبابیان

اسپرون در گویش همدانی همان چوبک است، ریشه‌ای گیاهی که آن را می‌ساییدند و با ساییده آن ظرف و لباس می‌شستند. در قدیم کوچه‌ای نیز به نام کوچه اسپرون کوب ها، یا همان اسپرون کوآ به گویش همدانی، مابین محله قاشق تراشان و کبابیان قرار داشته که این دو محله را به هم متصل می‌ساخته است.

این کوچه امروز به نام کوچه مهر نامگذاری شده و پیش از احداث خیابان عباس آباد، گویا به کوچه صابونی‌ها متصل می‌شده و از این طریق به محله کبابیان راه می‌یافته است.

کوچه میرزالطف الله نیز یکی دیگر از انشعابات محله قاشق تراشان بود که از کوچه‌های قدیمی و معروف همدان به حساب می‌آمد و از مقابل مسجد میرزالطف الله شروع می‌شد و روبه شمال تا محله قاشق تراشان امتداد می‌یافت.

احداث بلوار آیت‌ا... کاشانی و اپارتمان سازی‌های حاشیه آن، این کوچه را با همه شاخه هایش نابود کرد و امروز دیگر اثری از کوچه میرزالطف الله نیست اما میجد میرزالطف الله که از عهد قاجار باقی مانده و از جمله آثار ثبت ملی ما به خساب می‌اید همچنان در آن منطقه پابرجاست.

حمام و بازارچه‌ای هم در مقابل مسجد میرزالطف الله و با همین نام وجود داشته که با احداث بلوار و گسترش ساخت و ساز‌ها کاملا از میان رفته اند و به جای آنها اپارتمان سازی شده است.

کوچه کوروندها از انشعابات محله قاشق تراشان

محله قاشق تراشان در جهت شرق به کوچه کوروندها می‌پیوسته است. این کوچه که امروزه جلالی نامیده می‌شود با گذشتن از پشت قلعه حاج عباس و باغچه نجات دادا تا خیابان کرمانشاه امتداد می‌یافته و قبل از احداث بلوار کاشانی به قاشق تراشان می‌رسیده است.

برخی کوروندها را تیره‌ای از لرها می‌دانند اما برخی در وجه تسمیه آن می‌گویند چون گروهی از کوه روند‌ها (کوهنوردها) از این مسیر به الوند کوه می‌رفتند به همین خاطر چنین نامیده می‌شده است.

مسجدی نیز با همین نام در تقاطع کوچه کوروندها با کوچه مخملی، که اولین کوچه بالادستی بلوار آیت‌ا... کاشانی در خیابان عباس آباد بوده، قرار داشته که پس از بازسازی به مسجد امام حسن مجتبی(ع) نامبردار شده است.

وجه تسمیه محله قاشق تراشان

آنچنان که می‌گویند در این کوچه از گذشته‌های دور در خانه‌ها و دکان‌ها قاشق، چمچه، ملاقه و دیگر ظروف چوبی می‌ساختند و می‌فروختند و به همین دلیل نام این محله را قاشق تراشان گذاشته اند.

چشمه و مسجد قاشق تراشان نیز از دیگر عناصر این محله بوده اند که درحال حاضر موقعیت دقیق چشمه مشخص نیست اما مسجد هنوز پابرجا و فعال است و پس از نوسازی‌های انجام شده با توجه به اینکه بخش عظیم این محله نابود شده، میجد به نام حضرت فاطمه(س) نامگذاری شده است.

می توان گفت احداث بلوار آیت‌ا... کاشانی بخشی از محله‌های قدیمی شهر همدان به ویژه محله قاشق تراشان و تعدادی از انشعابات آن را تحت تأثیر قرار داده و از بین برده است اما این بلوار امروز بخشی از دایره اول کمربندی شهر به حساب می‌آید که میدان امامزاده عبدالله را به خیابان عباس آباد وصل می‌کند.

این بلوار در ابتدا سپهبد زاهدی نام داشتو بعد از انقلاب اسلامی به مصدق و سپس به آیت‌ا... کاشانی تغییر نام داد.